ام.اس نوعی بیماری التهابی مزمن، ناتوان کننده و اغلب پیشرونده در سیستم اعصاب مرکزی است که منجر به از بین رفتن پوشش میلین تارهای عصبی می شود و به تدریج می تواند باعث اختلال در انتقال پیام های عصبی بین مغز و سایر قسمت های بدن شود. نهایتاً چنین شرایطی منجر به تحلیل غیرقابل برگشت اعصاب می گردند.

طیف گسترده ای از علائم ام.اس وجود دارند که بستگی به شدت آسیب و نوع عصب آسیب دیده دارد. بیماران مبتلا به موارد شدید ام.اس، توانایی راه رفتن و تکلم را از دست می دهند. تشخیص زودهنگام ام.اس مشکل است چراکه دارای دوره های فعال و غیر فعال است، گاهی اوقات علائم برای مدت چندین ماه از بین می روند .

اگرچه احتمال ابتلا به این بیماری در هر سنی وجود دارد ولیکن اوج آن در سنین 20تا40 سال است و در زنان بیشتر از مردان دیده می شود. 

نشانه ها

علائم متفاوتی وجود دارند که بستگی به محل اختلال عصب تحت تاثیر قرار دارند. علائم و نشانه های این بیماری عبارتند از:

- بی حسی و ضعف در یکی از دستها و پاها و یا هردوی آنها ،که معمولاً در یک طرف بدن و یا پایین تنه اتفاق می افتد.

- کاهش دید و یا از دست دهی کامل بینایی ؛ معمولاً در یکی از چشمها که غالباً با درد درهنگام حرکت چشم همراه است (التهاب عصب چشمی).

- دوبینی و یا تاری دید

- سوزش و درد در قسمت هایی از بدن

- احساس شوک الکتریکی که با برخی حرکات سر به فرد دست می دهد

- لرزه، عدم هماهنگی و یا راه رفتن لرزان

- خستگی

- سرگیجه

بیشتر افراد مبتلا به ام.اس، در مراحل اولیه بیماری عود علائم را تجربه می کنند که به دنبال آن بهبودی نسبی یا بهبودی کامل در علایم ایجاد می شود. معمولاً علائم و نشانه های بیماری ام.اس با افزایش در دمای بدن تحریک شده و یا تشدید می شوند .
 
علت

ام.اس یک بیماری اتوایمیون است بدین معنا که سیستم ایمنی بدن به بافت های خودش حمله می کند. چنین فرایندی میلین را از بین می برد، غشاء چربی که فیبرهای عصبی مغز و نخاع را پوشانده و از آنها محافظت می کند.

میلین را می توان به عایق روی سیم های الکتریکی تشبیه کرد. زمانیکه میلین آسیب می بیند، پیغام صادره در طول آن عصب متوقف شده و یا به کندی منتقل می شود.

پزشکان و محققین نمی دانند که چرا ام.اس برخی افراد را مبتلا می سازد و در بقیه افراد ایجاد نمی گردد. ترکیبی از عوامل از ژنتیک گرفته تا عفونت های دوران کودکی در این امر نقش دارند.

عوامل خطر

فاکتورهای زیر ریسک ابتلا به ام.اس را افزایش می دهند:

سن - اگرچه ام.اس در هر سنی اتفاق می افتد ولیکن به طور معمول در افراد سنین  20تا40  سال شایع می باشد.

جنسیت- احتمال ابتلا به ام.اس در زنان دوبرابر مردان است.

وراثت- ریسک ام.اس در افراد دارای سابقه خانوداگی این بیماری بیشتر است. به عنوان مثال چنانچه یکی از والدین یا خواهر و برادرهای شما مبتلا به ام.اس باشد، احتمال ابتلا به این بیماری در شما  1تا 3 درصد است در حایلکه در جمعیت کلی این میزان 0/1 درصد است. تجربه در دوقلوهای همسان نشان داده است که توارث تنها فاکتور دخیل در ابتلا به ام.اس نمی باشد. چنانچه ابتلا به ام.اس به تنهایی توسط ژنتیک تعیین می شد دوقلوهای همسان ریسک مشابهی داشتند ولیکن این چیزی نیست که در عمل اتفاق می افتد. در حقیقت چنانچه یکی از دوقلوها مبتلا به این بیماری باشد، احتمال ابتلا در قل دیگر تنها 30 % می باشد.

عفونت- گونه هایی از ویروس ها با ام.اس در ارتباط هستند. درحال حاضر بیشترین تمرکز بر ارتباط بین ام.اس با ویروس Epstein-Barrمی باشد، ویروسی که باعث منونوکلئوز(افزایش منوسیت ها در خون) عفونی می شود. اینکه چگونه ویروس Epstein-Barrباعث افزایش احتمال ابتلا به ام.اس می شود، تحت بررسی است .

نژاد- سفیدپوستان به ویژه خانواده هایی با نژاد اروپای شمالی، در بیشترین ریسک ابتلا به ام.اس قرار دارند. آسیایی ها ، آفریقایی ها و آمریکایی های بومی کمترین ریسک را دارا هستند .

عوامل جغرافیایی- ام.اس در کشورهایی با آب و هوای معتدل معمول تر است که شامل اروپا ، جنوب کانادا ،شمال ایالات متحده ، نیوزیلند و جنوب استرالیا می شود. به نظر می رسد که ریسک این بیماری با عرض جغرافیایی افزایش می یابد . کودکی که از یک منطقه پرخطر به یک منطقه کم خطر نقل مکان کرده است، ویا برعکس ، میزان ریسک ابتلا به بیماری متناسب با منطقه جدید سکونت وی خواهد بود. ولیکن چنانچه این انتقال بعد از سن بلوغ باشد، میزان ریسک ابتلا مشابه با محل سکونت اول او خواهد بود.

سایر بیماری ها- افراد در صورت ابتلا به یکی از بیماری های اتوایمیون زیر  ، ریسک افزایش یافته برای ابتلا به ام.اس خواهند داشت:

- بیماری تیروئید
- دیابت نوع 1
- بیماری روده تحریک پذیر

عوارض

در برخی موارد بیماران مبتلا به ام.اس به عوارض  زیر مبتلا می شوند :

- اسپاسم و سفتی عضلات
- بی حسی و فلج ، به طور معمول در پاها
- اختلال در دفع مدفوع یا ادرار و نیز اختلال در عملکرد جنسی
- تغییرات ذهنی همچون فراموشی  و یا عدم تمرکز
- افسردگی
- تشنج 

آمادگی برای ویزیت پزشک

زمانیکه ابتدا به پزشک خانوادگی خود مراجعه می کنید و علائم خود را برای وی شرح می دهید ، او شما را برای ارزیابی های بیشتر به یک متخصص اعصاب ارجاع خواهد داد 

اقداماتی که شما می توانید انجام دهید

از آنجائی که جلسه ویزیت جلسه کوتاهی است، برای آن برنامه ریزی کرده و لیستی شامل موارد زیر تهیه کنید:

- توصیف کامل و با جزئیات از علائم تان
- اطلاعاتی از مشکلات پزشکی و بیماری هایی که در گذشته داشته اید
- اطلاعاتی از مشکلات پزشکی و بیماری های والدین و خواهر و بردارتان
- تمام داروها و یا مکمل هایی که دریافت می کنید
- سوال هایی که می خواهید از پزشک بپرسید

آنچه از پزشک باید انتظار داشت

پزشک در کنار یک معاینه جسمانی، با آزمودن عوامل زیر به بررسی سلامت عصبی شما می پردازد:

- واکنش ها
- قدرت عضلانی
- تونوس و کشیدگی عضلانی
- تطبیق و هماهنگی
- تعادل

آزمایش های تشخیصی

تست و آزمایش مخصوصی برای تشخیص ام.اس وجود ندارد. نهایتاً تشخیص بر اساس حذف و رد دیگر بیماریها و شرایط ایجاد کننده علائم مشابه صورت می گیرد. غالباً پزشک به دنبال آزمایشات زیر،  ام.اس را تشخیص می دهد: 

آزمایش خون:  آنالیز خون کمک به حذف و رد برخی عفونت ها و بیماریهای التهابی با علائم مشابه ام.اس  می کند.

بیرون کشیدن مایع نخاعی (پونکسیون کمر): در این فرایند، پزشک یا پرستار جهت آنالیزهای آزمایشگاهی، نمونه کوچکی مایع مغزی نخاعی را بوسیله ی پاراسنتز از کانال نخاعی فرد بیرون می کشد. این نمونه می تواند نمایانگر شرایط غیرنرمال مرتبط با ام.اس همچون سطوح غیرنرمال سلول های سفید خون و یا پروتئین ها باشد .  همچنین این فرایند در رد عفونت های ویروسی و بیماریهای دیگر با علائم عصبی مشابه ام.اس، کمک کننده خواهد بود .

MRI: در این تست از جریان های قوی مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از ارگان های بدن استفاده می کنند. MRIآشکارکننده جراحات و آسیب های عصبی است، جراحاتی که نشانگر از دست دهی میلین ناشی از بیماری ام.اس در مغز و طناب نخاعی هستند . به هرحال این نوع جراحات تحت شرایط دیگری همچون لوپوس یا بیماری التهابی لایم (Lyme disease) نیز دیده می شوند بنابراین وجود چنین آسیب ها و ضایعاتی دال بر ابتلای قطعی به بیماری ام.اس نمی باشد . درطول MRI، فرد بر روی میز محرکی خوابیده و این میز وارد دستگاه بزرگ لوله ای شکلی می شود که در حین انجام اسکن، صدای بلندی شبیه به صدای ضربه از خود تولید می کند. اغلب موارد انجام این تست، حداقل 1 ساعت طول می کشد. باوجودیکه این تست کاملاً بدون درد است ولیکن به برخی افراد احساسِ  "ترس از درون محفظه بسته قرار گرفتن" دست می دهد  و در صورت لزوم پزشک مسکن یا آرام بخش تجویز می کند . همچنین به منظور مشخص شدن ضایعات فعال از تزریق مادۀ رنگی درون ورید استفاده می شود. در این صورت پزشک قادر به تشخیص قرار گیری بیماری در فاز فعال خواهد بود حتی اگر علائمی از بیماری ظاهر نشده باشد. تکنیک های جدید MRI،جزئیات بیشتری را در مورد آسیب فیبرهای عصبی، از بین رفتن دائمی میلین و یا ترمیم آن فراهم می سازند .

تست های تحریکی: این نوع تست سیگنال های الکتریکی ارسال شده از سوی مغز در پاسخ به تحریک را اندازه گیری می کند. در این تست از تحریک دیداری و یا تحریک الکتریکی استفاده می شود بدین شکل که جریان های الکتریکی کوتاهی به بازو یا پاهای فرد داده می شود .

درمان دارویی

یک کاردرمان یا فیزوتراپ می تواند حرکات کششی و استقامتی را به شما آموزش دهد همچنین نحوه ی استفاده از وسایل و امکانات تسهیل کننده کارهای روزمره را به شما نشان خواهد داد .

پلاسمافرز: این فرایند که شبیه به دیالیز است، و  به گرفتن خون و جداکردن پلاسمای آن و تزریق مجدد عناصر شکل دار خون به خود اهداء کننده خون گفته می شود. در این روش معمولاً به جای پلاسمای برداشته شده ، پلاسمای منجمد تازه یا آلبومین جایگزین می کنند. این روش درمانی به منظور مقابله با علائم شدید بیماری ام.اس و عود آن صورت می گیرد.  به ویژه در آن دسته از بیمارانی که به استروئید تزریقی پاسخ نداده اند .

تعهد و پشتیبانی

همان طور که در دیگر بیماری های مزمن هم دیده می شود، زندگی با ام.اس می تواند فرد را در یک فراز و نشیب احساسی قرار دهد. پیشنهادات زیر می توانند به شما کمک کند که از چنین مسیر پر پیچ و خمی خارج شوید:

- به انجام فعالیت های روزمره زندگی، آن هم به بهترین نحو ادامه دهید.
- ارتباط خود را با دوستان و خانواده حفظ کنید.
- سرگرمی های و علایق خود را که از عهده انجام شان برمی آیید، دنبال کنید.

چنانچه ام .اس توانایی لازم برای انجام کارهای لذت بخش را از شما سلب کرده است، از پزشک خود در رابطه با ارائه ی راههایی برای غلبه بر موانع کمک بخواهید.

به یاد داشته باشید که سلامت جسمانی شما مستقیماً بر سلامت روحی تان تاثیر می گذارد. مشاورها و درمانگرها میتوانند به شما کمک کننده تا اوضاع را تحت کنترل در آورید؛ همچنین مهارتهای لازم برای حریف شدن با این بیماری و یا تکنیک های آرامش بخش را به شما آموزش می دهند( آموزش هایی که کمک کننده خواهند بود) .

گاهی اوقات پیوستن به یک گروه حمایت کننده،  جاییکه بتوانید تجربه ها و احساسات خود را با دیگر افراد سهیم شوید، رویکردی خوبی به شمار می رود. از پزشک خود بخواهید که در صورت امکان ،چنین انجمن یا گروه حمایت کننده ای موجود در شهرتان را  معرفی کند .

تغییر شیوه زندگی

سبک زندگی و درمان های جایگزین

قدم های زیر در تخفیف برخی علائم ام .اس موثر واقع می شوند :

- به میزان کافی استراحت  کنید. خستگی از علائم معمول ام.اس است و استراحت منجر به کاهش خستگی خواهد شد .

- ورزش کنید. ورزش هوازی منظم در موارد خفیف تا متوسط ام.اس مزایای بسیار مفیدی به همراه دارد . این مزایا عبارتند از بهبود قدرت و تونوس عضلانی، ایجاد تعادل و هماهنگی و کمک به کاهش افسردگی . شنا نمونه ی بسیاری خوبی از ورزش هوازی مناسب برای بیماران ام.اسی حساس به گرما می باشد .

- مراقب گرما باشید. گرمای شدید می تواند منجر به ضعف شدید عضلانی شود. اگرچه برخی افراد مبتلا به ام.اس با گرما اذیت نمی شوند و حتی از حمام و دوش آب گرم لذت می برند، ولیکن پیش از در معرض قرار گیری با حرارت بیش از حد، جوانب احتیاط را به جا آورید تا وقتیکه از چگونگی واکنش خود مطلع شوید. هیچگاه در سونا یا جکوزی حاضر نشوید مگر اینکه فردی را به عنوان همراه در کنار خود داشته باشید تا در صورت لزوم به خروج شما از محل کمک کند. چنانچه دچار تشدید علائم توسط گرما شدید ، سرد کردن بدن برای مدت چند ساعت منجر به بازگشت شما به حالت نرمال خواهد شد .پ

- دمای خود را پایین بیاورید. بسیاری از بیماران مبتلا به ام.اس  با گرما، علائم بیماری شان تشدید می شود . چنانچه در منطقه گرم و مرطوبی زندگی می کنید، درخانه تهویه مطبوع داشته باشید. همچنین حمام ولرم یا سرد نیز می تواند تسکین دهنده و آرام بخش با شد .

- یک رژیم غذایی متعادل و کامل داشته باشید. یک رژیم غذایی سالم و متعادل منجر به حفظ قدرت سیستم ایمنی بدن شما خواهد شد.