آدم معتدل، «عادت» ندارد. شاید این کامل ترین تعریف از یک ادم معتدل است....

بر خلافِ نظر روانشناسان که آدمی را به سوی «عادت ها» سوق می دهند، و بر عادت ها می دارند، و «آدمی» را که عاداتِ مناسب داشته باشد، رفتارش را مناسب و به «هنجار» می دانند... آدم «معتدل» صفت دارد، و «صفت» آدمی را، به یک گونه اجرا و با شکلی خاص، راهنمایی نمی کند.
«صفت» یک رغبت و یک خط حرکتی، به آدمی می دهد، آنچنان که رغبت و خط را، در هر جا و هر موقعیت، به شکلی خاص، می تواند شکل اجرایی بدهد؛ یعنی؛ هر صفتی، در اجرا، هزارها شکل پیدا می کند. 
آدم معتدل، فقط در قلب خود، عادت دارد، و عادت قلب، به تفکر است،  و به خیرخواهی و حق جویی، که کار قلب، همین است. 
آدم معتدل، پیش از هر کار، و پیش از همه، می خواهد که «خود» را بشناسد، «قدر خود» را بداند، «انتظار از خود» را، به قاعده و به اندازه کند، تا توقع اضافی، نداشته باشد و نیز خود را مهمل نگذارد، و به تسامح بی جا، هم، اجازه ندهد. 
آدم معتدل، خواستار سلامت خود، قبل از هر امر دیگر است؛ و سپس، خواستار خوبی خود، در «بینش زندگی» است. 
و آنگاه «خوب تر شدن» و «خوب تری» را اشتیاق دارد. 
آدم معتدل، خودجوش، خودطلب، متکی به خود و معتمد، به خود است؛ و «طالب آزادی» و «طالب آزادگی» است. 
عایق های درست فهمی، مانع داوری درست، مانع درست خواستن، مانع درست عاطفه ورزیدن و مانع اراده، است... بخل ها، تنگ نظری ها، جبن ها، کم همتی، سستی ها، و ... از این قبیل است ... 
بدگمانی، شایعه پذیری، کم امیدی، و ... از نمونه های موانع نیت است ... 
موانع خلوص، تقوی و آزادی، برهم زننده ی امنیت درون است؛ و موجب شدت یافتن تمایلات می شوند؛ از قبیل شهوات، حرص ها و طمع ها ... 
آدم معتدل، طالب استقلال وحقیقت جوی ست، دوستی طلب است، خیرطلب است و انصاف و فضیلت می خواهد .... استقلال وجودی، یعنی؛ دوام خودفهمی، خودحکمی، خوداراده گی، خودگزینی، خودپذیری، خودکاری و ...

آدم معتدل دوست دارد که «بامعنا» باشد و «زندگی بامعنا» کند و معدل حیاتش، ستوده باشد؛ و بدین لحاظ، آدمیانی را که با معنا و خوبند، دوست می دارد و آن گونه که آنان زندگی می کنند، می پسندد. 
و به خاطر ستوده بودن معدل حیات خود، می کوشد تا آدمیان بامعنا را در عمل، اسوه قرار دهد؛ و نوع زندگی آدمیان خوب را برای بصیرت و بینش خود، منظور نظر سازد؛ که با این بینش و آن اجرا و عمل، خود را خوب کرده باشد. 
انتخاب نوع زندگی خوب و مطلوب خویش قرار دادن آن «روش عقلی» است. 
آدم معتدل، اگر فهمید که آنچه دوست می دارد، خوب نیست، به سادگی از آن، روی می گرداند؛ و اگر فهمید که آنچه از آن، اکراه دارد، خوب است! به سادگی، بدان روی می آورد. 
آدم معتدل، بر یقین، تکیه می کند و نه بر گمان! 
آدم معتدل، در امور خلافی و اختلافی، بی هیچ تأمل، به قاعده های مطمئن، و به معیارهای مقبول، روی می کند؛ به آن قواعد و معیارها که فطرت او، و عقل او، بر آن ها اعتماد و پذیرش دارد، و یا عقلای مورد قبول او، آن قواعد را اعتماد کرده اند. 
به هر حال، تا آن امور را بر آن قواعد و معیارها عرضه نکند، نظر نمی دهد و اگر عرضه نکرد، و یا نتوانست که پس از عرضه کردن، داوری نماید، به آسانی و با رضایت نفسانی می گوید که «نمی دانم». 
او در مسائل مربوط به «انسانیت» و مربوط به حسن روابط و حقوق به «ظن و گمان» اکتفا نمی کند و می داند که «حق بودن» و «خیر بودن» کافی ست؛ و می داند که حدس ها و گمان ها، در غیر مسائل انسانی است، که هم آن «حدس ها» مفید توانند بود؛ و هم اگر خطا کنند، زیان حاصله از آن، زیانی قابل تحمل است و بر تجربه می افزاید. 
آدم معتدل، دوستی بی دلیل و دشمنی بی دلیل ندارد. 
آدم معتدل، در قبال فهم حق، هیچ عایق و مانع ندارد؛ یعنی؛ به سادگی می شنود، و به سادگی تصدیق یا رد می کند، منصف است؛ و هیچ غرض و لجاجت ندارد. 
آدم معتدل، تمایلاتش و غرایزش برقرارند، اما شدت و بدجهتی ندارند؛ و در حدود نیازهای ضروری حیات، ابراز میل می کند. 
بنابرآنچه گفته شد، گویا آدمی خواهد که با اعتراض بگوید: 
پس چه فرقی بین «آدم معتدل» و «آدم عاقل» هست؟ 
گوییم؛ اعتراض وارد است، و هر آدم معتدل، حتماً عاقل است، ولی با عقلی که آن عقل، در حد ابتدایی استاست و برای صیانت نفس و بیداری نفس و سلامت خواهی نفس، کار می کند، و حد فراتر را با «علم مکتبی» و تبعیت از «عقلای اهل حق» می تواند، بشناسد و می تواند حرکت غایتی خود را به سوی آن غایت، تداوم بخشد. 
در آدم معتدل، حزن او، و رأفت او نیز بجا است.